جاهل مقصرجاهل مقصر به معنی جاهل قادر بر تحصیل حکم شرعی است. ۱ - تعریف جاهل مقصرجاهل مقصر، مقابل جاهل قاصر بوده و به مکلفى گفته می شود که با داشتن تمکن از تحصیل احکام، در تحصیل آن ها کوتاهى نموده است ، و به همین خاطر جاهل به حکم شرعى است . ۱.۱ - تعریف مرحوم مظفردر کتاب " اصول الفقه " آمده است: " الجاهل القاصر من لم یتمکن من الفحص او فحص فلم یعثر و یقابله المقصر و هو بعکسه " . ۲ - جاهل مقصر از نظر اصولیوندر علم اصول ، درباره جاهل مقصر از چند نظر بحث شده است: به این بیان که آیا استحقاق عقاب دارد یا ندارد ؛ به این بیان که آیا آن عملى را که به جا آورده ، صحیح است یا خیر . ۳ - دیدگاه‌های مختلف در مورد عقاب جاهل مقصردر مورد استحقاق یا عدم استحقاق عقاب جاهل مقصر چند دیدگاه وجود دارد: ۱ ـ مشهور معتقدند او به خاطر ترک تکلیف واقعی عقاب مى شود نه به خاطر ترک تعلم آن ؛ ۲ ـ برخى جاهل مقصر را به خاطر ترک تعلم - مطلقا - مستحق عقاب مى دانند ( نظریه منسوب به مرحوم " محقق اردبیلی " و " صاحب مدارک " ) ؛ ۳ ـ گروهى نیز جاهل مقصر را به خاطر ترک تحصیل آن علمى که موجب نرسیدن وى به واقع مى شود ، مستحق عقاب مى شمارند ( نظریه مستفاد از کلمات مرحوم " محقق نائینی " ) ؛ ۴ ـ گروهى دیگر ، بین تکالیف مطلقه و تکالیف مشروطه و موقته تفصیل داده گفته اند : در قسم اوّل ، عقاب بر ترک واقع ، و در قسم دوم بر ترک تعلّم می باشد ( نظریه مستفاد از کلمات مرحوم " آخوند خراسانی " در کفایه) . اما درباره صحت و عدم صحت اعمال جاهل مقصر گفته شده: اگر مأمور به را با وجود تمام اجزا و شرایط و نبود تمام موانع و با قصد قربت به جا آورد، عمل او صحیح است. ۴ - صحت یا عدم صحت عمل جاهل مقصرمیان فقها مشهور است که عمل جاهل مقصر هر چند مطابق واقع نباشد، در دو جا صحیح است ، اگر چه عقوبت برجاى خود باقى است: ۱ ـ جایى که مکلف در موضع قصر ـ جایى که نماز شکسته مى شود ـ نماز را تمام بخواند؛ ۲ ـ جایی که مکلف در موضع اخفات ـ آهسته خواندن ـ نماز را به جهر بخواند و بر عکس ( گر چه به این استثنا ایراد گرفته شده است ) . [۴]
مبانى حقوق اسلامى مختلف الاصول ، بروجردی ، محمد ، ص ۲۲۰-۲۳۳
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگ نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۳۷۳، برگرفته از مقاله «جاهل مقصر». |